یکی از رویکردهای نوینی که در سال‌های اخیر توجه بسیاری از متخصصان سلامت و آموزش را به خود جلب کرده، گیمیفیکیشن در سلامت است.

تکنولوژی در تمام جنبه‌های زندگی ما نقش پررنگی دارد. حتی در حوزه‌های حساسی مانند سلامت، که از آن برای دقت بیشتر و راحتی بیماران استفاده می‌شود.

در نگاه اول شاید گیمیفیکیشن در بهداشت و درمان سرگرم‌کننده به‌نظر برسد، اما در واقع تاثیر مثبتی بر تغییر رفتار، افزایش انگیزه و بهبود نتایج درمانی دارد.

گیمیفیکیشن در سلامت چیست؟

گیمیفیکیشن در سلامت به معنی استفاده از ویژگی‌ها و عناصر بازی‌ها مانند امتیاز، چالش یا پاداش، در آموزش و مراقبت‌های پزشکی است. هدف از این کار ایجاد انگیزه، تغییر رفتارهای ناسالم و کمک به یادگیری موثرتر در زمینه‌های مرتبط با سلامت است.

به زبان ساده گیمیفیکیشن باعث می‌شود فعالیت‌های خسته‌کننده و آموزش‌های پزشکی، به تجربه‌ای هیجان‌انگیز و هدفمند تبدیل ‌شوند تا جایی که حس پیشرفت و انگیزه در شما افزایش پیدا می‌کند.

پس گیمیفیکیشن سلامت تنها به افزودن جدول امتیاز یا مدال محدود نیست؛ بلکه رویکردی محسوب می‌شود که بر پایه نیازهای خاص حوزه مراقبت‌های بهداشتی و روانشناسی انسان شکل گرفته است.

مزایای گیمیفیکیشن سلامت

• گیمیفیکیشن در بهداشت و درمان باعث می‌شود بیماران با اشتیاق بیشتری در فرایند درمان یا برنامه‌های سلامت شرکت کنند.
• یکی از مهم‌ترین اهداف گیمیفیکیشن، کمک به تغییر رفتار است. به‌عنوان مثال، بیماران می‌توانند با انجام فعالیت‌های سالم مانند پیاده‌روی یا مصرف دارو در زمان مشخص، امتیاز جمع کنند و به این ترتیب به‌تدریج عادت‌های سالم در آنها تقویت می‌شود.
• بازی‌سازی، آموزش‌های مرتبط با سلامت را از حالت تئوری و خشک خارج و به روشی جذاب و تعاملی تبدیل می‌کند.
• تجربه‌های بازی‌محور، روند درمان را برای بیماران می‌تواند ساده‌ و کم‌استرس‌تر کند.
• افزایش تعامل و رضایت کاربران از طریق گیمیفیکیشن می‌تواند به‌طور غیرمستقیم باعث جلب اعتماد و جذب بیماران دندانپزشکی و دیگر حوزه‌های سلامت شود.
• با استفاده از عناصر بازی مانند رتبه‌بندی یا پاداش، بیماران احتمال بیشتری دارد که داروهای خود را به‌موقع مصرف کنند یا برنامه درمانی را تا انتها ادامه دهند.
• سیستم‌های گیمیفیکیشن در دیجیتال مارکتینگ می‌توانند اطلاعات ارزشمندی از رفتار، پیشرفت و نیازهای بیماران جمع‌آوری کنند که به پزشکان و متخصصان در بهبود خدمات کمک می‌کند.

معایب گیمیفیکیشن سلامت

• اثبات اینکه ویژگی‌های گیمیفیکیشن در حوزه سلامت واقعاً باعث بهبود نتایج درمانی می‌شوند، کار ساده‌ای نیست. چراکه تغییرات رفتاری یا فیزیولوژیک، ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشند.
• طراحی‌هایی مانند جدول امتیاز، تابلوهای رتبه‌بندی و غیره ممکن است افراد را از هدف اصلی‌شان دور کند و حتی اضطراب یا وسواس به‌وجود آورد.
• برای شخصی‌سازی تجربه کاربران به جمع‌آوری داده‌های حساس سلامت، مسیرها، موقعیت جغرافیایی و غیره نیاز است‌. این مورد در صورت مدیریت نادرست می‌تواند منجر به نقض حریم خصوصی شود.
• جذابیت اولیه اپلیکیشن ممکن است خیلی زود کاهش یابد.
• تمامی کاربران به یک اندازه توانایی ندارند. افرادی با اختلالات شناختی، حرکتی، شنوایی یا بینایی برای استفاده از این بازی‌ها دچار محدودیت‌های هستند.

کاربردهای گیمیفیکیشن در بهداشت و درمان

بیشتر بیماران تصور می‌کنند که گیمیفیکیشن سلامت برای یادآوری مصرف دارو یا فعالیت‌های ورزشی است. اما این‌طور نیست. در ادامه به سایر کاربردهای آن اشاره می‌کنیم:

 آموزش سلامت و تغییر رفتار

ارائه آموزش‌هایی در حوزه سلامت در قالب بازی باعث می‌شود یادگیری برای بیماران جذاب‌تر باشد. آزمون‌ها، نشان‌ها و نمودارهای پیشرفت به بیماران کمک می‌کنند تا اطلاعات پزشکی را بهتر درک کنند و در زندگی روزمره به کار بگیرند.

برای مثال، اپلیکیشن‌های ترک سیگار یا آگاهی‌بخشی درباره واکسیناسیون با تبدیل آموزش‌ها به بازی، مسیر یادگیری را به تجربه‌ای سرگرم‌کننده تبدیل می‌کنند.

مدیریت بیماری‌های مزمن

بیماری‌های مزمن مانند دیابت و دردهای عضلانی به مراقبت مداوم و مشارکت فعال بیمار نیازمند هستند. اپلیکیشن‌های موجود در این حوزه با استفاده از امتیاز، پاداش و سطوح پیشرفت، بیماران را به ادامه درمان و رعایت برنامه‌های روزانه تشویق می‌کنند. این روش باعث می‌شود درمان از یک کار تکراری به تجربه‌ای مثبت تبدیل شود.

سلامت روان و تندرستی عاطفی

گیمیفیکیشن‌های مرتبط با سلامت روان، می‌توانند به‌عنوان ابزاری انگیزشی به‌‌خصوص برای افرادی که درگیر افسردگی یا اضطراب هستند، تبدیل شود‌.

پاداش‌ها، چالش‌ها و ردیابی پیشرفت در این برنامه‌ها حس کنترل، امید و انگیزه را در کاربران تقویت می‌کند.

توانبخشی و فیزیوتراپی

گیمیفیکیشن در فیزیوتراپی برای ایجاد انگیزه در بیماران به‌ویژه کودکان استفاده می‌شود. برنامه‌های موجود از فناوری‌هایی مانند تشخیص حرکت و جلوه‌های دیجیتالی روی تمرین‌ها استفاده می‌کنند تا تمرینات درمانی را به یک بازی جذاب و رقابتی تبدیل کنند. این کار کمک می‌کند بیماران حتی در خانه با اشتیاق تمرینات خود را ادامه دهند.

تناسب اندام و پیشگیری از بیماری

اپلیکیشن‌های تناسب اندام و سلامت، هدفشان حفظ سبک زندگی سالم و جلوگیری از بیماری است. این برنامه‌ها با استفاده از پاداش‌‌های متنوع، چالش‌های گروهی، رتبه‌بندی و غیره، انگیزه کاربران را برای فعالیت بدنی بالا نگه می‌دارند.

‌عناصر کلیدی در گیمیفیکیشن سلامت

اپلیکیشن‌های گیمیفیکیشن در سلامت از عناصری استفاده می‌کنند که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

مکانیک‌های بازی

همان بخش‌های قابل لمس و ساختاری بازی هستند که کاربران را درگیر می‌کنند. مهم‌ترین عناصر مکانیک بازی عبارتند از:

• جدول امتیازات: کاربران براساس عملکرد یا پیشرفت خود رتبه‌بندی می‌شوند.
• امتیاز و رتبه‌بندی: افراد هنگام انجام کارهای خاص مانند تمرین ورزشی یا ثبت وعده غذایی، امتیاز می‌گیرند.
• نشان‌ها (Badge):‌ کاربران با رسیدن به اهداف یا تکمیل چالش‌ها، نشان‌هایی دریافت می‌کنند که نماد موفقیت و تداوم تلاش آن‌ها است‌.
• سطوح و مراحل: در برخی برنامه‌ها، کاربران برای رسیدن به سطح بالاتر باید مجموعه‌ای از وظایف را انجام دهند. این روند به برنامه ساختار و هدف می‌دهد و حس پیشرفت تدریجی را به کاربر منتقل می‌کند.

پویایی‌های بازی

پویایی‌ بازی بخش احساسی و رفتاری گیمیفیکیشن‌های سلامت هستند. عواملی که باعث ایجاد انگیزه درونی، رقابت یا حس تعلق در افراد می‌شوند. این عناصر شامل موارد زیر هستند:

• رقابت: ایجاد چالش‌ها و رقابت‌های دوستانه میان کاربران، حس موفقیت و تعامل را افزایش می‌دهد. البته در اپلیکیشن‌های مربوط به سلامت روان باید با دقت بیشتری از این روش استفاده کرد تا فشار روانی ایجاد نشود.
• همکاری و کار گروهی: گیمیفیکیشن با ایجاد گروه‌، حس حمایت و همدلی را تقویت می‌کند. افراد با اهداف مشترک می‌توانند در کنار هم برای دستیابی به نتایج بهتر تلاش کنند.
• بازخورد فوری: نمایش پیشرفت، گزارش عملکرد و ارائه بازخوردهای مثبت باعث می‌شود کاربر بداند در مسیر درستی قرار دارد و انگیزه‌اش حفظ شود.
• پاداش: دریافت پاداش‌های واقعی یا دیجیتال پس از انجام فعالیت‌ها، احتمال تکرار رفتارهای سالم را افزایش می‌دهد. این مورد حتی می‌تواند بر جلب اعتماد بیماران کمک کند.

در مجموع، گیمیفیکیشن زمانی موثر است که بین جذابیت بازی و هدف درمانی تعادل برقرار کند تا کاربران با اشتیاق، وضعیت سلامت خود را پیگیری کنند.

نمونه‌های موفق خارجی و ایرانی گیمیفیکیشن در سلامت

اگر می‌خواهید با نمونه‌های موفق گیمیفیکیشن در بهداشت و درمان بیشتر آشنا شوید در ادامه چند نمونه از آن‌ها را معرفی می‌کنیم:

گیمیفیکیشن Ayoga

افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن برای مدیریت وضعیت خود به راهکارهایی نیاز دارند که انگیزه و نظم روزانه آن‌ها را تقویت کند. شرکت Ayoga با توسعه نرم‌افزار Empower، بستری فراهم کرده است که کاربران بتوانند به شکل فعال رفتارهای سالم خود را دنبال کنند.

این برنامه با ارسال یادآوری‌های روزانه و ارائه توصیه‌های شخصی‌سازی‌شده، کاربران را تشویق می‌کند تا فعالیت‌ها و پیشرفت‌های خود را ثبت کنند.

گیمیفیکیشن Reflexion Health

شرکت Reflexion Health تلاش دارد تجربه فیزیوتراپی را برای بیماران بازطراحی کند. موسس این شرکت می‌گوید در روش‌های سنتی، بیماران اغلب نقش فعالی در تمرینات خود ندارند. این نرم‌ افزار به‌عنوان یک پلتفرم آموزش مجازی برای حل این مشکل طراحی شده است.

با استفاده از این برنامه، بیماران می‌توانند در خانه خود یک مربی انیمیشنی را انتخاب و حرکات ورزشی مشخص را دنبال کنند.

گیمیفیکیشن Cohere Health

برای نوجوانان مبتلا به آسم، فراموش کردن مصرف دارو می‌تواند خطرات جدی به همراه داشته باشد. نرم‌ افزار Cohere Health‌ این مشکل را حل می‌کند.

این اپلیکیشن از طریق بلوتوث به دستگاه تنفس متصل می‌شود و مصرف دارو و روش صحیح استفاده از آن را ردیابی می‌کند. کاربران یا والدین آن‌ها می‌توانند مواردی مانند تعداد دفعات استفاده از دستگاه و میزان تنفس مورد نیاز را مشخص کنند. برنامه با توجه به این اطلاعات یادآوری‌های شخصی‌سازی‌شده ارسال می‌کند.

گیمیفیکیشن گامیران

اپلیکیشن گامیران‌ با هدف افزایش فعالیت بدنی و کاهش کم‌تحرکی در جامعه ایرانی توسط فدراسیون ورزش‌های همگانی طراحی شده است.

این برنامه به شما امکان می‌دهد تعداد قدم‌های روزانه خود را ثبت و در چالش‌های فردی یا گروهی شرکت کنند.

با استفاده از عناصر گیمیفیکیشن مانند امتیازدهی، رقابت با سایر کاربران و دریافت جوایز، فعالیت‌های ساده‌ای مانند پیاده‌روی تبدیل به تجربه‌ای جذاب و انگیزشی می‌شوند.

گیمیفیکیشن کرفس

یک نمونه ایرانی دیگر از گیمیفیکیشن در حوزه سلامت، اپلیکیشن کرفس است. این نرم‌ افزار به کاربران امکان می‌دهد میزان کالری وعده‌های غذایی خود را بنویسند، هدف وزنی مشخص سازند، روند کاهش یا افزایش وزن خود را پیگیری کنند و در چالش‌های گروهی مشارکت داشته باشند تا انگیزه‌شان برای حفظ سبک زندگی سالم بیشتر شود.